روزنامه‌نگاری علم (Science journalism) انتقال اخبار و موضوعات علمی به عموم مردم بوده و تعاملی مثبت میان دانشمندان، خبرنگاران و عموم مردم برقرار می کند.
یکی از اهداف روزنامه‌نگاری علم، ارائه اطلاعات بسیار خاص و دقیق تهیه شده توسط دانشمندان، به شکلی است که افراد غیردانشمند (عموم مردم) قادر به درک آن باشند. یک روزنامه‌نگار علم باید قادر باشد که اطلاعات علمی را از صاحبان علم دریافت کرده و به شکلی قابل فهم - در عین حفظ بار علمی - به عموم مردم منتقل کند.
شاید بتوان روزنامه‌نگاران علم را به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول، افرادی
هستند که پیش از ورود به این حرفه در یک رشته علمی تحصیل می کنند. بسیاری
از دانشمندان، خود دست به قلم بوده و می توانند موضوعات علمی را به شکلی
ساده‌تر در قالب مقاله یا کتاب به مردم ارائه کنند.
دسته دوم گروهی هستند که تحصیلات مرتبط با علم ندارند، اما از استعداد بالایی برای انتقال مفاهیم علمی به شکلی ساده به عموم مردم برخوردار هستند. باید توجه داشت که مصاحبه با دانشمندان پیرامون موضوعات علمی نیاز به آمادگی و مطرح کردن سوالات سنجیده و متناسب با موضوع گفتگو دارد.
با کاهش بودجه روزنامه‌ها و سایر رسانه‌ها، تعداد روزنامه‌نگاران علم نسبت به دهه های قبل کاهش پیدا کرده است. یکی از دلایل این مسأله می تواند جایگزین شدن خبرهای علمی در روزنامه‌ها و مجلات علمی با منابع آنلاین باشد.
مهاجرت از منابع سنتی به منابع آنلاین
با کاهش بودجه روزنامه‌ها و سایر رسانه‌ها، تعداد روزنامه‌نگاران علم نسبت
به دهه های قبل کاهش پیدا کرده است. یکی از دلایل این مسأله می تواند
جایگزین شدن خبرهای علمی در روزنامه‌ها و مجلات علمی با منابع آنلاین باشد.
این چرخش از منابع سنتی به آنلاین را می توان با اهدای جایزه پولیتزر به
دو مقاله منتشر شده در دو منبع آنلاین Politico و The Huffington Post به
خوبی مشاهده کرد.
این محیط جدید، ارائه نامحدود اطلاعات را با کمترین محدودیت امکانپذیر
کرده است. همچنین طی سال های اخیر، این فرصت برای مردم فراهم شده است تا از
طریق شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات (و مباحث علمی) را با سایر افراد در نقاط
مختلف جهان به اشتراک بگذارند؛ البته باید توجه داشت که تمامی مباحث علمی
مطرح شده در دنیای اینترنت قابل اعتماد نیستند و ممکن است شایعاتی بدون هیچ
پایه و شواهد علمی مطرح شوند.
روزنامه‌نگاری علم
وبلاگ‌های علمی (scientific blogs) دارای چند ویژگی خاص هستند: توسط یک
دانشمند / نویسنده یا روزنامه‌نگار علم نوشته می شوند؛ عمدتا به موضوعات
علمی می پردازند؛ در کلاس‌های درس علوم به عنوان ابزار کمک آموزشی استفاده
می شوند؛ کم و بیش برای پوشش اخبار رسمی منتشر شده توسط جوامع، موسسات و
مراکز علمی، دانشگاه‌ها و شرکت‌ها استفاده می شوند؛ در قالب فوتوبلاگ،
ویدئوبلاگ یا پادکست نیز وجود دارند. ظهور و گسترش وبلاگ های علمی به اواخر
دهه 1990 و اوایل دهه 2000 میلادی باز می گردد. فیل پلیت، چاد اورزل، درک
لوو، دیوید آپل، شون کارول، تیم لامبرت، کریس موونی و کارل سیمر جزو اولین
وبلاگ نویسان علمی محسوب می شوند.
کتاب‌های علمی (science books) اغلب توسط محققان، دانشمندان و اساتید
رشته‌های علمی و برای طیف وسیعی از مخاطبان به نگارش در می آیند. استفن
هاوکینگ، فیزیکدان برجسته انگلیسی با کتاب A Brief History of Time و کارل
سیگن، اخترشناس آمریکایی با کتاب The Dragons of Eden معروفترین نویسندگان
کتاب‌های علمی محسوب می شوند.
مجلات علمی (scientific magazines) دربرگیرنده انواع خبرها، موضوعات و
گزارش‌های علمی برای مخاطبان غیرمتخصص هستند. این مجلات می توانند اطلاعات
علمی در حوزه های مختلف را در اختیار مخاطب قرار دهند. از جمله معروف ترین
مجلات علمی جهان می توان به ساینس (مجله)، نیوساینتیست، پاپیولار ساینس،
ساینتیفیک آمریکن و وایرد اشاره کرد.
ژورنال‌های علمی (scientific journals)اغلب بسیار تخصصی بوده و نتایج
پژوهش‌های علمی جدید را منتشر می کنند که برای مخاطبان عام قابل استفاده
نیستند. قدیمی ترین ژورنال‌های علمی جهان، نیچر و ساینس هستند که به ترتیب
از سال 1869 و 1880 میلادی منتشر می شوند.
جوایز روزنامه‌نگاری علم
جایزه پولیتزر (Pulitzer Prize) به ارزش 10 هزار دلار، معتبرترین جایزه
روزنامه‌نگاری جهان محسوب می شود که از سال 1917 بنیان گذاشته شد و اکنون
در 20 شاخه مختلف (روزنامه‌نگاری، ادبیات و موسیقی) به برندگان اعطا می
شود. کارل سیگن، دبورا بلوم، ادوارد ویلسون، جاناتان واینر از جمله
نویسندگان علمی برنده جایزه پولیتزر هستند.
جایزه Royal Society Prize for Science Books به ارزش 25 هزار پوند،
معتبرترین جایزه‌ای است که هر سال به برترین کتاب‌های علمی عامه اعطا می
شود. استفن هاوکینگ، بیل برایسون، استفن جی گود از جمله برندگان این جایزه
هستند.
جوایز روزنامه‌نگاری علم کاولی (AAAS Kavli Science Journalism Awards)
شامل جایزه Gold به ارزش 5 هزار و Silver به ارزش 3.5 هزار دلار است که از
سوی انجمن آمریکایی برای پیشرفت علم (AAAS) و با همکاری بنیاد کاولی در
بخش‌های روزنامه، مجله، گزارش تلویزیونی، برنامه رادیویی، گزارش آنلاین،
اخبار علمی کودکان، به روزنامه‌نگاران علم اعطا می شود.
برترین نویسندگان و روزنامه‌نگاران علم
ناتالی آنگیر، روزنامه‌نگار علم در نیویورک تایمز، برنده جایزه پولیتزر
بهترین گزارش در سال 1991، برنده AAAS Science Journalism Awards
فیلیپ بال، سردبیر سابق مجله نیچر، نویسنده کتاب و مقالات علمی،
تولیدکننده برنامه‌های علمی رادیو و تلویزیونی، برنده Royal Society Prize
for Science Books
دیوید بودانیس، نویسنده کتاب‌های علمی عامه‌پسند و آینده پژوه، برنده Royal Society Prize for Science Books
دیوید برادلی، روزنامه‌نگار علم در مجلات معتبری از جمله: ساینس، نیوساینتیست، پاپیولار ساینس، آمریکن ساینتیست
تیموتی فریس، نویسنده کتاب‌های علمی، برنده Science Writing Award (موسسه فیزیک آمریکا)
دنیس اوربای، نویسنده علمی در حوزه فیزیک و کیهان‌شناسی، برنده Science
Writing Award (موسسه فیزیک آمریکا)، برنده AAAS Science Journalism Awards
کریستن سانفورد، مجری و تهیه‌کننده برنامه‌های علمی رادیو و تلویزیونی، برندهAAAS Science Journalism Awards
رابین ویلیامز، نویسنده مقالات علمی، مجری برنامه رادیویی Science Show در
شبکه ABC استرالیا از سال 1975 تاکنون، برنده Michael Daley Award for
Science Journalism
کارل سیمر، نویسنده کتاب و مقالات علمی در نشنال جئوگرافیک، نیویورک تایمز
و دیسکاور، برنده AAAS Science Journalism Awards، برنده Everett Clark
Award for Science Writing
متیو وایت ریدلی، نویسنده کتاب‌های علمی عامه‌پسند، نویسنده ستون علمی در وال استریت ژورنال
گزارش: معصومه سوهانی
منبع: سیناپرس
