سخنرانی فن و هنری است که از راه ارائه دلیل و برانگیختن عواطف، بر مخاطبان و شنوندگان خود تأثیر می گذارد و آنان را به سوی موضوع و هدفی خاص راهنمایی و برای آن زمینه سازی می کند.
2. همان گونه که در تعریف بالا دیدید، سخنرانی، راهنماییِ مخاطب به سوی «هدفی خاص» است که باید برای آن «زمینه سازی» کرد. بنابراین، شما در هر سخنرانی باید هدفی خاص را دنبال کنید و وظیفه خود را «راه نشان دادن» بدانید.
3. با توجه به تعریف سخنرانی باید توجه داشته باشید که سخنرانی هم «فن» است، پس به «دانش» نیاز دارید؛ و هم «هنر» است، پس به «ذوق» نیاز دارید. از اینرو، دانش و ذوق دو ابزار مهم در سخنوری هستند که شما باید خود را به این دو ابزار مهم تجهیز کنید و روز بروز، بر «دانش سخنوری» و «ذوق سخنوریِ» خویش بیفزایید.
4. با توجه به تعریفی که برای سخنرانی شد، شما در سخنرانی خود باید دو کار مهم را انجام دهید: یکی ارائه دلیل و دیگری برانگیختن عواطف. در کار اول باید بر «عقلِ» مخاطب خود و در کار دوم بر «احساساتِ» او تأثیر بگذارید و باید دانست هر سخنرانی ای که این «تأثیرگذاری» را نداشته باشد، سخنرانی نیست و گوینده آن نیز سخنران نیست.
اهداف سخنرانی
5. سخنرانیِ بدون هدف، خانه ساختنِ بدون نقشه است. نباید به گونه ای سخنرانی کنید که شنوندگان شما پس از پایان سخنرانی تان بگویند: «سخنانش زیبا و جالب بود، اما نفهمیدیم چه هدف و مقصودی از بیان آنها داشت و چه چیزی را می خواست بگوید». یکی از علت های چنین امری، داشتن معلوماتِ بدون نظم و انسجام است که هرچه زودتر باید آنها را از نظمی منطقی و انسجامی درخور برخوردار سازید.
6. اهداف اصلی و نهایی در سخنوری دو چیز است:
- اِقناع یا قانع کردن مخاطب که آن را با آوردن دلیل و برهان انجام می دهید.
- ترغیب یا برانگیختن مخاطب که آن را با تحریک عواطف و احساسات به فرجام می رسانید. به طور مثال، گاه موضوع و محتوای سخنرانی شما در زمینه مسائل عقیدتی و کلام جدید است. در این صورت، باید با دلیل و استدلال، مخاطب خود را قانع کنید و گاه موضوع و محتوای سخنرانی شما در زمینه کمکهای مالی برای امور خیریه است. در این صورت، باید با تحریک عواطف، مخاطب خود را برانگیزانید.
7. برای قانع کردن شنوندگان می توانید از دلیل های نقلی مانند «آیات و روایات» و از دلیل های عقلی مانند «اجتماع نقیضَین محال است» و از دلیل های علمی مانند «هر عملی عکس العملی دارد» استفاده کنید. البته، هر نوع دلیلی باید متناسب با موضوع و مخاطب خود باشد.
8 هنگام دلیل آوردن و استدلال کردن حتماً سطح فکری و علمی شنوندگان خود را در نظر بگیرید. اگر مخاطبان شما کودکان و نوجوانان هستند، از دلیل های آسانتری استفاده نمایید. چنانچه مخاطبان تان دانشگاهیان هستند، دلیل های علمی تری را به کارگیرید؛ ولی هیچ گاه از دلیل های سست و غیر منطقی ـ اگر چه قانع کننده نیز باشند ـ استفاده نکنید؛ زیرا با رشد فکری و علمی مخاطبان و به مرور زمان دست شما رو خواهد شد.
9. هیچ گاه از شعر و قصه و مانند آن، به عنوان «دلیل» استفاده نکنید؛ زیرا از نظر منطقی و فلسفی، چنین استفاده ای صحیح نیست؛ بلکه از آنها به عنوان «شاهدِ» بر دلیل و «مؤیدِ» آن استفاده نمایید.
10. درجه برانگیختن احساسات و عواطف مخاطبان، باید با درجه اهمیت موضوع متناسب باشد. به طور مثال، باید برای کمک های مالیِ ده هزارتومانی، ده درجه شورانگیزی و برای کمک های مالیِ صد هزارتومانی، صد درجه شورانگیزی کنید.
11. در برانگیختن احساسات و عواطفِ مخاطبان، «زمانشناسی» و «قدرشناسی» لازم است که در چه زمانی باید شورانگیزی کنید و به چه مقداری باید حرارت به کار برید. به طور نمونه، غالباً نباید در مقدمه سخن و بدون مقدمه، به برانگیختن و شورانگیزی بپردازید و از همان آغاز، صدای خود را بلند کنید و حنجره خود را آزرده سازید و در پایان نیز، با گرفتگی صدا به سخنان خود پایان دهید.
12 در برانگیختن احساسات و عواطف، اقتضای حال شنونده را نیز باید در نظر بگیرید؛ برای عوام نوعی شورانگیزی باید بکنید و برای خواص نوعی دیگر. برای زنان و جوانان نوعی برانگیزی باید بکنید و برای مردان و پیرمردان نوعی دیگر.
13 برای برانگیختن احساسات و عواطفِ شنوندگان، حتماً به «ادبیات»، «هنر»، «شرح زندگانی پیشوایان و بزرگان» و مانند آن روی آورید. گاه با خواندن دو بیت شعر می توانید جمعیتی را منقلب سازید و آنان را برانگیزانید.
عوامل مؤثر در سخنرانی
14. اگر در آغاز راه هستید، به خود تلقین کنید که هم می توانید سخنرانی نمایید و هم می توانید سخنوری موفق باشید. مثلاً این جمله را بارها و بارها در قلب یا بر زبان خود جاری کنید: «من می توانم سخنرانی کنم و سخنوری موفق باشم؛ حتماً من می توانم سخنرانی کنم و سخنوری موفق باشم؛ قطعاً من می توانم سخنرانی کنم و سخنوری موفق باشم».
15. چنانچه احساس می کنید که جرأت سخن گفتن در برابر جمعیت های بسیار را ندارید، مدتی در برابر جمعیت های اندک سخنرانی نمایید تا این جرأت در وجود شما جوانه بزند. به طور نمونه، ابتدا در مهمانی ها، میان دوستان و خویشاوندان، و جلسات خانگی، سخنرانی کنید تا بتوانید در دانشکده ها، دانشگاهها، مساجد، حسینیه ها، مدارس و مراسم مذهبی و سیاسی و اجتماعی سخنوری نمایید.
16. برخی بر این عقیده اند که سخنوران تازه کار باید سخنرانی خود را قبلاً در برابر آینه ای بزرگ تمرین کنند و آن را حک و اصلاح نمایند تا بتوانند در آینده، سخنوری موفق شوند.
17. سخنرانی مؤثر آن است که از دل و باور گوینده آن سرچشمه گرفته باشد تا به دل و باور شنونده نفوذ کند؛ زیرا آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند.
18. سعی کنید در سخنرانی های خود، حُسن نیت داشته و خیرخواه و دوستدار شنوندگان خود باشید تا سخنان شما در آنان تأثیر مثبت و بیشتری بگذارد. فی المثل، با مخاطبان خود به گونه ای که گفته شد باشید، تا چنانچه برای انجام دادن کار خیری از آنان کمک مالی خواستید، شما را در این امر یاری نمایند، نه اینکه احساس کنند دارید آنان را تیغ می زنید.
19. اطلاعات علمی و عمومی خود را افزایش دهید تا در کار سخنرانی موفقتر باشید. به طور نمونه، چنانچه می خواهید در زمینه «بهداشت» سخنرانی کنید، شایسته است که مقداری اطلاعات «پزشکی» داشته باشید و یا مثلاً بدانید که «ابوعلی سینا» و «پاستور» چه کسانی بوده و چه کارهایی کرده اند. و در صورتی که می خواهید برای «دانشگاهیان» سخن بگویید، خوب است که بدانید هر مقطع دانشگاهی چه نام دارد، چند سال است و دارای چند واحد و تِرْم است.
20. سخنران باید نخست خودش نسبت به محتوای سخنانش علاقه مند و پای بند باشد تا سخنانش در دیگران نیز اثر کند. مثلاً اگر به مردم می گوید: «ای مردم! ساده زندگی کنید و از تجمل گرایی پرهیز نمایید»، خودش باید زندگی به دور از تجملات و ساده ای داشته باشد، نه اینکه در خانه ای شیک و گران زندگی کند و روی فرش های قیمتی راه برود و با اتومبیلی خارجی و مدل بالا رفت و آمد نماید.
21. در سخنرانی از موضوعات، مواد و مطالبی استفاده کنید که مورد نیاز و ابتلای شنوندگان باشند. در این صورت، سخنان شما نافذتر خواهد بود. برای مثال، سخن گفتن از جن و پری و علم ستاره شناسی و مباحث عمیق فلسفی و عرفانی چندان مورد نیاز و ابتلای عموم شنوندگان در این زمان نیست، ولی معمولاً سخن گفتن از مسائل فرهنگی و اخلاقی و اجتماعی، مورد نیاز و ابتلای آنان است.
22. رابطه روحی و عاطفی سخنران با شنوندگان در موفقیت او تأثیر بسزایی دارد. اگر می خواهید این رابطه برقرار شود، از ژرفای دل و از روی اخلاص و با صداقت سخن بگویید.
برای حفظ خلوص خود چنانچه در جایی به چند جوانِ مجرد کمک فکری و مالی کرده اید تا ازدواج کنند، در سخنرانی های خود نگویید: «من چنین کاری کرده ام»، بلکه بگویید: «یکی از سخنوران چنین کاری کرده است». یا در صورت امکان، محل سخنرانی خود را زود ترک ننمایید، بلکه برای رسیدگی به مشکلات و گوش دادن به درد دل آنان، مدتی در آنجا بمانید.
23. برای اینکه سخنرانی شما تأثیر بیشتری داشته باشد، به کلی گویی های صِرف بسنده نکنید؛ بلکه به جزئیات و مصادیق و مثالهای آن نیز روی بیاورید. به طور نمونه، اگر به مخاطبانتان می گویید: «آداب اجتماعی و اخلاقی را رعایت کنید»، به آنان نیز بگویید: «ریختن آب دهان و خالی کردن بینی در خیابان و دست در بینی کردن در حضور دیگران برخلاف آداب اجتماعی و اخلاقی است».
24. استفاده از جملات و کلماتی نظیر «شاید»، «گویا»، «احتمال دارد» و «ممکن است»، تأثیر و نفوذ سخن شما را کم می کند. مثلاً به جای اینکه بگویید: «ای مردم! اگر در مراسم نمازِ باران شرکت کنید، ممکن است باران بیاید»، بگویید: «ای مردم! در مراسم نماز باران شرکت کنید تا باران بیاید». یا به جای اینکه بگویید: «دانشجویان گرامی! چنانچه در این جلسه شرکت کنید، شاید مسئولان دانشگاه نیز به ما کمک نمایند»، بگویید: «دانشجویان گرامی! در این جلسه شرکت کنید تا مسئولان دانشگاه نیز به ما کمک نمایند».
25. یکی از راههای یادگیری فن سخنوری و موفقیت در آن، شرکت در جلسات سخنوران موفق است تا از هر سخنوری نکته ای را فرابگیرید؛ کیفیت و کمیّت سخنش را بسنجید؛ چگونگی ورود وی در مباحث گوناگون و خروج از آن را مشاهده کنید؛ حالات، حرکات و سَکَنات او را بر کرسی سخن در نظر داشته باشید و سپس آنها را در سخنرانی های خودتان به کار بندید.
26. سعی کنید با سخنوران مشهور و خبره ارتباط نزدیک داشته باشید و با آنان مشورت و از تجربیات شان استفاده نمایید؛ زیرا غالباً تجربه ها در جایی نوشته نمی شوند، و پس از چندین سال تلاش همیشگی و خستگی ناپذیر به دست می آیند. از این رو، گاه کسب یک تجربه در فن سخنوری می تواند در موفقیت شما نقش بسزایی داشته باشد. مثلاً این تجربه که در هنگام سخنرانی باید از عادت های نامطلوب، مانند بازی کردن با موهای صورت، پرهیز کرد، می تواند نقش مؤثری در تمرکز حواس شنوندگان داشته باشد.
27. اگر می خواهید سخنوری موفق باشید، از موضوعاتی استفاده کنید که بر مباحث آن کاملاً تسلط و در آن مطالعات و معلومات کافی دارید. فی المثل، چنانچه بر موضوع «توحید در شعر حافظ» 90% تسلط دارید، ولی بر موضوع «توحید در شعر مولوی» 70% تسلط دارید، حتماً موضوع اول را برگزینید.
28. شخصیت شما و قدر و منزلتی که نزد افکار عمومی دارید، در تأثیر سخنرانی تان کاملاً نقش دارد. بنابراین، مواظب باشید که با گفتاری ناپسند و یا رفتاری ناشایست، شخصیت و قدر و منزلت خویش را نزد مردم لکه دار نکنید. گاهی گفتن یک لطیفه رکیک یا یک جمله سخیف، می تواند شخصیت شما را زیر سؤال ببرد و سخنان تان را کم تأثیر و یا حتی بی تأثیر نماید.
29. در صورتی که می خواهید سخنوری موفق و جذاب باشید، هم سخنِ خوب بگویید و هم خوب سخن بگویید. برای موفقیت در امر اول، باید از مواد و مطالبِ خوب بهره بگیرید و برای موفقیت در امر دوم، باید از ابزارها، قالبها و روشهای خوب استفاده کنید.
30. در صورت امکان، از روش سمعی و بصری در سخنرانی نیز استفاده کنید و یا حداقل قسمتی از سخنرانی خود را با این روش بیان نمایید که گفته اند: «یک تصویر گویاتر از هزار کلمه است». برای به کارگیری این روش، استفاده از وسایلی، مانند فیلم، اسلاید، نقشه، لوحه، پاورپوینت و... می تواند برای شما کارگشا باشد و تأثیر بسزایی بر مخاطبانتان بگذارد.
31. بکوشید علاوه بر اینکه همیشه برای مخاطبان خاصی ـ مثلاً جوانان ـ سخنرانی می کنید، برای گروههای دیگری از مردم، مانند بزرگسالان، روستاییان، کارگران، کارمندان، بانوان، معلمان، دانشگاهیان و حوزویان، نیز سخنرانی نمایید تا با تیپ های گوناگون در ارتباط باشید و از افکار و خواسته های مختلف با خبر شوید. این امر، شما را در کار سخنوری پخته تر و موفق تر می کند.
32. در صورت امکان، فاصله بین شما و شنوندگانتان کمتر باشد تا تأثیر سخنان شما در آنان بیشتر گردد.
33. دفترچه و یا تقویمی را تهیه کنید و در آن، زمان، مکان، موضوع و مخاطبانِ سخنرانی های خود و نام کسانی را که از شما دعوت کرده اند، یادداشت نمایید تا هم با فراموشی روبرو نشوید و هم با آمادگی قبلی سخنرانی کنید.
34. می توانید برای یادگیری و به کارگیری مطالب جالب و کلمات و جملات زیبا و روان دفتری را تهیه نمایید و آنها را در آن دفتر یادداشت کنید تا هنگام سخنرانی و به تناسب موضوع و محتوای سخن از آنها استفاده نمایید. ضمنا استفاده از رایانه هم توصیه می شود.
35. همیشه برگه های یادداشت و فیش هایی را همراه خود داشته باشید تا هنگامی که به مطالبی جالب، سخنانی جذاب و اشعاری زیبا برخورد کردید، بتوانید بدون درنگ و دشواری، آنها را یادداشت کنید و سپس در سخنرانی هایتان به کار گیرید.
36. در مواردی که به مدتی طولانی سخنرانی می کنید، در روزهای پایانی آن از مخاطبان خود بخواهید تا نظرات، پیشنهادها و انتقادهای شان را نسبت به سخنان تان از جهات گوناگون به شما منتقل نمایند.
اصول سخنرانی
38. یکی از اصول مهم سخنوری، شناخت مخاطب است؛ زیرا رشته سخنوری، مانند رشته پزشکی، نوعی نسخه پیچی است و نسخه پیچی پیش از شناخت بیمار، کاری مشکل زا و گاه خطرآفرین است. این شناخت می تواند در ابعاد گوناگون، مانند بعد فرهنگی، اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و علمی، بررسی شود و مورد تامل قرار گیرد. مثلا در بعد علمی، سخنرانی برای استادان حوزه و دانشگاه، با سخنرانی برای طلاب و دانشجویان متفاوت خواهد بود.
39. هنگام مطالعه «مطالب»، برای تدوین محتوای سخن خود به دو چیز، خوب بیندیشید: یکی فهم مطالب برای خود و دیگری روش تفهیم مطالب برای شنوندگان خود که گاه امر دوم از امر اول مهمتر و سخت تر است.
40. در سخنرانی تان- جز در موارد ضروری- فقط از «یک موضوع» سخن بگویید و همان را برای مخاطبان خود خوب پرورش دهید و از پرداختن به «موضوعات گوناگون» و با روش «کشکولی» خودداری ورزید؛ زیرا تبیین خوب و کامل یک موضوع، ازبیان ناقص چند موضوع گوناگون به مراتب بهتر و مؤثرتر است.
41. «متنوع» سخنرانی کنید تا شنوندگان متنوع شما همگی جذب سخنان شما شوند. از راهکارهای آن، ایجاد تنوع در مواد، ابزارها، قالبها و روشهای سخنوری است.
42. کیفیت و کمیت سخن خود را بر مبنای حد «متوسط» معلومات و اطلاعات و توان جسمی و فکری و روحی شنوندگان قرار دهید.
43. موضوع و مطالب سخنرانی خود را با رعایت ویژگیهای زیر برگزینید:
مورد علاقه گوینده
برخوردار از منابع کافی و معتبر
مورد نیاز شنونده
متناسب با شرایط زمان
متناسب با شرایط مکان
متناسب با شرایط مخاطبان
برخوردار از تسلط علمی گوینده بر آن
مهم از نظر گوینده و شنونده
نکات پیش از سخنرانی
44. هر یک ساعت سخنرانی ممکن است چندین ساعت مطالعه لازم داشته باشد. پس تا می توانید، مطالعه پیش از سخنرانی را فراموش نکنید، هرچند سخنور ورزیده ای باشید.
45. در آغاز راه، شایسته است که مطالب سخنرانی خود را پیش از اجرا، در خانه و یا محل دیگری تمرین کنید. این تمرین را یا می توانید در حضور جمع، یا به صورت فردی انجام دهید و یا می توانید آن را روی نوار، ضبط نمایید و به آن گوش دهید و سپس نواقص آن را برطرف کنید تا به مرور زمان، سخنوری موفق شوید.
46. سخنور باید از نظر ظاهر، مرتب و تمیز باشد. از اینرو، بایسته است که پیش از حضور در جلسه سخنرانی، سر و وضع خود را در آینه ای ببینید و پس از اطمینان، به سخنوری بپردازید؛ زیرا گاهی ممکن است موهای سر، شانه نکرده، یا یقه لباس، ورآمده و یا لکه ای جوهر، یا چربی، روی لباس شما ریخته شده باشد.
47. پیش از سخنرانی، به خود تلقین کنید که حامل پیامی هستید و باید آن را بگویید و همه منتظر دریافت پیام شما هستند. از اینرو، ترس و اضطراب کمتری به شما روی خواهد آورد و یا حتی هیچ گونه ترس و اضطرابی به دل شما راه نخواهد یافت.
48. پیش از سخنرانی، درباره آن بیندیشید که چگونه آن را آغاز کنید، چگونه آن را ادامه دهید و چگونه آن را به پایان برید و به طور کلی، چگونه آن را بیان نمایید. به
49. برای سخنرانی خود، طرح مناسب و چارچوب کلی داشته باشید و پیش از سخنرانی، آن را برای خود ترسیم کنید تا در هنگام سخنرانی، مطالب را فراموش ننمایید.
50. برای پاسخگویی به پرسشهای احتمالی شنوندگان، قبلا خود را آماده کنید. این پرسشها را می توانید خودتان با تفکر در موضوع یا با مشورت با صاحب نظران در آن موضوع یا با مراجعه به کتابها و منابع نوشته شده در آن موضوع و یا حتی با کمک گرفتن از خود شنوندگان بیابید.
51. قبل از سخنرانی دقت نمایید که اگر نکته ای مبهم و تاریک در محتوای سخنرانی شما وجود دارد، آن را روشن و یا حذف کنید.
52. پیش از سخنرانی استراحت نمایید و از خوردن غذا به حد اشباع بپرهیزید تا با شکمی پر و انباشته از غذا سخنرانی نکنید. همچنین از خوردن چیزهایی مانند «نوشابه» و ... خودداری ورزید.
53. شایسته است که چند دقیقه ای پیش از وقت، به محل سخنرانی خود بروید و از آنجا دیدن کنید تا از کیفیت و کمیت محل سخنرانی و شنوندگان خویش مطلع شوید.
54. پیش از سخنرانی، تاحدی که می توانید، از شرایط فرهنگی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شنوندگان خود آگاه شوید و سخنرانی خود را باتوجه به آن شرایط ایراد نمایید.
55. در صورت لزوم، پیش از سخنرانی، نقشه، لوحه، فیلم، اسلاید و مانند آن را آماده کنید تا زمان سخنرانی شما با انجام دادن این گونه کارها تلف نشود.
56. در صورتی که پیش از سخنرانی شما شخص دیگری نیز سخنرانی می نماید، سعی کنید، چند دقیقه زودتر از موعد مقرر خودتان، در محل سخنرانی حاضر شوید تا از موضوع و محتوای سخنان او آگاه شوید.
57. برای آرامش بیشتر در سخنرانی، پیش از سخن گفتن، چند نفس عمیق بکشید.
58. پیش از سخنرانی، صدای بلندگو را آزمایش و تنظیم نمایید و فاصله مناسب خود با آن را در نظر بگیرید و تلاش کنید تا صدای نابهنجار و یا سوت دلخراش از آن تولید نشود، مثلا دهان خود را به میکروفون نچسبانید.
59. در صورت امکان، از بانیان و برگزارکنندگان مجلس سخنرانی خود بخواهید که هنگام سخنرانی شما از دادن آب، چای، خرما، حلوا، شیرینی و مانند آن، به شرکت کنندگان خودداری ورزند تا تمرکز حواس شما و آنان از بین نرود و کنترل مجلس نیز به هم نخورد.
نکات آغاز سخنرانی
62. شایسته است که در آغاز سخنرانی تان، موضوع و طرح و چارچوب بحث و سخن خود را برای شنوندگان بیان کنید.
63. گاهی با خواندن یک یا چند بیت زیبای شعر، در آغاز سخنرانی تان، می توانید جذابیت خاصی به سخنرانی خود بدهید.
64. برای آغاز سخنرانی خود، عبارات و جملات مناسب و زیبایی انتخاب کنید.
65. گاهی بیان یک داستان جالب و زیبا در آغاز سخنرانی، بسیار مؤثر خواهد بود و جلب توجه خواهد نمود.
66. گاهی می توانید سخنرانی خود را با طرح یک سؤال آغاز نمایید تا هم توجه شنوندگان را به سخنان خود جلب کنید و هم آنان را در سخنرانی تان شریک سازید.
67. در ابتدای سخنرانی خود، ارزش و اهمیت موضوع سخنرانی تان را برای شنوندگان خویش بیان کنید تا به آن علاقه مند شوند و به سخنان شما تا پایان سخنرانی تان گوش فرا دهند.
68. سعی کنید در همان آغاز، بر مجلس سخنرانی تان مسلط شوید.
69. گاهی در آغاز برخی از سخنرانیها، خوشامدگویی به شنوندگان لازم است.
70. باید در کیفیت و کمیت مقدمه سخنرانی خود دقت نمایید.
71. همه قوای خود را در مقدمه سخنرانی تان به کار نبرید، بلکه برای بقیه سخنرانی خود نیز ذخیره نگاه دارید. از اینرو، در مقدمه سخنرانی خویش باید از حدت و حرارت به خرج دادن خودداری کنید تا برای ادامه سخنرانی، با خستگی روبه رو نشوید و حنجره شما توانایی سخن گفتن را نیز داشته باشد.
72. در آغاز سخنرانی، از مطالبی که مورد قبول و توافق میان شما و شنوندگان تان است، استفاده کنید تا آنان، در همان آغاز، نسبت به شما و محتوای سخنرانی تان علاقه مند شوند و موضعگیری منفی نکنند.
نکات هنگام سخنرانی
73. در جایی بایستید یا بنشینید که شنوندگان، شما را ببینند و صدایتان را بشنوند تا با استفاده از روش سمعی- بصری، بر شنوندگان خویش تاثیر بگذارید.
74. در صورت امکان، میکروفون را به دست نگیرید و آن را در جای مناسبی ثابت نگه دارید تا با آسودگی خاطر، سخنرانی کنید.
75. مواظب باشید که با جیب های برآمده و یا پر از کاغذهای یادداشت، سخنرانی نکنید. این امر ممکن است که یا توجه شنوندگان را به سوی خود جلب نماید و یا مورد تمسخر ذهنی آنان شود.
76. می توانید یادداشتهای سخنرانی تان را همراه خود داشته باشید، ولی آنها را بگونه ای کنار میز یا تریبون سخنرانی خود بگذارید که در معرض دید مخاطبانتان قرار نگیرند.
77. اگر یکی از شخصیتها یا بزرگان، به مجلس سخنرانی شما وارد شد و توجه شنوندگان را به سوی خود جلب کرد، مواظب باشید که اختیار مدیریت مجلس را از دست ندهید و در صورت لزوم، احترام لازم را به ایشان بگذارید.
78. اگر در بین سخنرانی تان نوشته ای به دست شما دادند، سعی کنید بدون مکث و وقفه در سخن گفتن، آن را برای خود بخوانید و چنانچه باید درباره آن سخنی بگویید و یا توضیحی بدهید، در همان هنگام و یا در فرصتی که مناسبتر است، این کار را انجام دهید.
79. چنانچه شخصی در میان سخنرانی، از شما سؤالی کرد، در صورت امکان و ضرورت و با در اختیارگرفتن مدیریت جلسه، آن سؤال را پاسخ دهید و در غیر این صورت، به آن شخص بگویید که پس از سخنرانی، پاسخ سؤالش را خواهید داد.
80. اگر هنگام سخنرانی، مطلب بعدی خود را فراموش کردید، مطلب قبلی آن را تکرار کنید و برای شنوندگانتان شرح دهید و ضمن این کار، به جستجوی مطلب بعدی در ذهن خود بپردازید تا آن را به یاد آورید. این امر در خواندن مصراع ها و یا بیت های بعدی یک شعر، فراوان پیش می آید.
81. اگر در محل سخنرانی شما یا بیرون از آن، اتفاقی افتاد، آن را بگونه ای با سخنرانی تان ارتباط دهید یا در حل آن بکوشید و یا حواس شنوندگان را به سوی سخنان خود جلب کنید.
82. جز در موارد ضرورت، سعی کنید از کلمه «من» کمتر استفاده نمایید و به جای آن، کلمه «ما» را به کار گیرید تا بر تکبر و بزرگ بینی شما حمل نشود و سخنانتان را کم تاثیر و یا بی تاثیر نکند.
83. گاهی نگاه کردن به ساعت، از سوی شنوندگان و جا به جا شدن آنان در جای خود و بستن دفتر و کتابهایشان با صدای بلند، نشان دهنده خستگی آنان است. پس، یا با ایجاد تنوع در سخنانتان، خستگی شان را برطرف نمایید و یا اصلا بهتر است به سخنان خود ادامه ندهید و سخنرانی تان را به پایان برید.
نکات پایان سخنرانی
84. شایسته است که در پایان سخنرانی خود، پیام و یا پیامهایی را به صورت خلاصه سخنرانی، به شنوندگان عرضه کنید تا نتیجه سخنرانی تان در ذهن آنان باقی بماند.
85. آنچه را می خواهید بیش از سایر مطالب دیگر، در ذهن شنوندگانتان باقی بماند، در پایان سخنرانی خود بیاورید.
86. مانند آغاز سخنرانی، در پایان سخنان خود نیز می توانید عبارات و جملات زیبایی را برگزینید.
87. بکوشید در پایان سخنرانی تان، از بزرگان، شخصیتها و کسانی که در سخنرانی شما شرکت کرده اند، بگونه ای درخور، ولی بدون اغراق، تشکر و قدردانی نمایید.
نکات پس از سخنرانی
90. در صورت امکان و پس از سخنرانی خود، مدتی در محل سخنرانی تان حضور داشته باشید تابه انتقادها و پرسش های احتمالی شنوندگان پاسخ دهید.
91. چنانچه پس از سخنرانی تان، از سخنان شما انتقادی درست و سودمند کردند، فروتنانه و شجاعانه آن را بپذیرید و مواظب باشید که آن را به صورت غیر منطقی توجیه نکنید. این کار به شخصیت شما اعتبار بیشتری می بخشد.
مواد سخنرانی
92. برای سخنرانی خود، مواد و مصالح لازم را تهیه و پی ریزی کنید تا سخن شما از استحکام بیشتری برخوردار گردد. مواد مورد استفاده در سخنرانی می تواند از این مواد باشند:
آیات
روایات
اصول منطقی و قواعد عقلی
قوانین علمی و تجربی
خاطرات و داستان ها
اشعار
تمثیلات
ضرب المثل ها
سخنان بزرگان دین و دانش
لطایف و ظرایف
آمار و اخبار
93. دقت کنید آیات، روایات، اصول عقلی، قوانین علمی، اشعار، داستانها و مانند آن را که در سخنرانی تان مورد استفاده قرار می دهید، با موضوع و محتوای سخنرانی شما موافقت داشته و متناسب باشند.
94. مواظب باشید اشعاری را که در سخنرانی تان می خوانید، از نظر محتوا، چینش، وزن، قافیه، تلفظ، سراینده و مانند آن صحیح باشند.
95. داستانهای مطرح شده در سخنرانی باید از نظر محتوا، درست و از نظر مدرک و ماخذ، معتبر باشند.
96. بکوشید داستانی را که در سخنرانی تان نقل می کنید، آنقدر طولانی نباشد تا قسمت عمده سخنانتان را دربر گیرد بلکه داستان نقل شده را به صورت مختصر و مفید و به دور از حشو و زوائد نقل نمایید.
97. از داستانهایی استفاده کنید که جالب، تازه، نکته دار و انگیزه برانگیز باشند، بگونه ای که شنونده همواره در پی آن باشد تا دنباله داستان را بشنود و فرجام آن را بداند.
98. داستانهایی را که در سخنرانی نقل می کنید، گاهی از سه مرحله و قسمت «مقدمه»، «اوج» و «فرود» تشکیل می شود. توجه به این نکته و رعایت آن در سخنرانی شایسته است.
99. اگر آمار و اخباری را در سخنرانی خود مطرح می کنید، توجه داشته باشید که صحیح و دقیق و معتبر باشند و چنانچه از لطیفه ها و مطایبه هایی در سخنان خویش استفاده می نمایید، مواظب باشید که رکیک، سخیف و مستهجن نباشند.
100. از ضرب المثل هایی استفاده نمایید که اغلب مخاطبانتان با معنا و کاربرد آن آشنا باشند.
شرایط سخن
101. سعی کنید از جملات و عبارات گویا، کوتا، زیبا و روان در سخنرانی استفاده کنید.
102. در سخنوری بکوشید که گنجینه لغات و واژگانی خود را افزایش دهید تا گرفتار کمبود الفاظ برای معانی و مقاصد خود نشوید. مثلا به جای کلمه «مقدمه» و متناسب با فضای سخن و سخنرانی، می توانید از کلمات «پیشگفتار»، «سرآهنگ»، «سرآغاز»، «مطلع»، «طلیعه»، «طلایه»، «درآمد»، «دیباچه» و «سپیده» نیز استفاده کنید.
103. درست گویی را با مطالعه و مراعات قواعد دستور زبان یاد بگیرید.
104. از کلمات و جملاتی استفاده کنید که تلفظ آنها برای خودتان مشکل نباشد.
105. مواظب باشید که واژگان هر زبان و بویژه زبانهای غیر فارسی را، از نظر حروف، درست تلفظ کنید و اگر با تلفظ درست واژگان غیر فارسی، مانند عربی و انگلیسی و فرانسوی، آشنا نیستید، از به کارگیری آنها در سخنرانی خود پرهیز نمایید و عطایش را به لقایش ببخشید.
106. دقت کنید که واژگان هر زبان و بویژه زبانهای غیر فارسی را، از نظر حرکات و اعرابها، درست تلفظ نمایید.
107. از میان چند کلمه مترادف که از نظر معنایی به هم نزدیکند، آن را که زیباتر است برگزینید.
108. سعی کنید از اضافه کردن بیش از حد کلمات به یکدیگر یا همان «تتابع اضافات» خودداری ورزید.
109. توجه داشته باشید دو یا چند واژه را که با یکدیگر ترکیب شده و یا کنار هم قرار گرفته اند، درست بگویید.
110. چنانچه در سخنرانی خود از کلمات و جملات غیر فارسی- مانند عربی و انگلیسی- استفاده می کنید، آنها را برای شنوندگان تان ترجمه و معنا نمایید.
111. مواظب باشید که کلمات و جملات غیر فارسی- مانند کلمات و جملات عربی و انگلیسی و بویژه آیات و روایات- را درست ترجمه کنید.
112. از به کارگیری کلمات و جملات و لهجه های محلی خودداری کنید، مگر آنکه در همان محل، سخنرانی نمایید و یا واقعا نتوانید بدون آن لهجه خاص، سخن بگویید.
113. برای ظواهر و تزیین سخنان خود نیز فکر کنید و آن را در زیباترین شکل و قالب بیان نمایید؛ زیرا گاه مواد سخن برای دو سخنور یکسان است، اما شکل و قالبی که هر یک از این دو به سخنان خود می دهند، سخنرانی شان را متفاوت تر و زیباتر می کند.
114. سخنان تان را طوری به کار برید که عوام بفهمند و خواص بپسندند.
115. برای سخنانی که نیازمند «دلیل» هستند، دلیل بیاورید و برای گفته هایی که نیازمند «مدرک» هستند، مدرک ذکر کنید؛ بویژه برای سخنانی که پذیرش آنها برای مردم مشکل است.
116. بکوشید از خالی بندی و سخنان مبالغه آمیز خودداری کنید، مگر آنکه بتوانید آنها را اثبات کنید و توجه داشته باشید معمولا سخنورانی که در دام چنین خصلتی گرفتار آمده اند، از اثبات آن نیز عاجزند.
117. در مواردی که تشخیص می دهید مثلا باید از اصطلاحات علمی و یا اصطلاحات عرفانی استفاده کنید و احتمال می دهید که مخاطبان تان مفهوم و معنای آنها را نمی دانند و یا برداشت دیگری از آنها دارند، بکوشید - هرچند به اختصار - آنها را تعریف نمایید و توضیح دهید تا مثلا سراینده شعر (بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم/فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم) به شرابخواری و میگساری متهم نشود.
118. هر سخنی را در جایگاه ویژه خود- نه پیش از آن و نه پس از آن- طرح کنید تا از تکرار سخن در جایگاههای مختلف سخنرانی خودداری ورزید که «خواجه شیراز» خوش گفته است: «هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد».
119. در آغاز راه می توانید درباره موضوع و محتوای سخنرانی خود و چگونگی بیان آن، با دوستان اهل نظر و سخنوران و صائب نظران مشورت کنید.
120. شما می توانید از منابع و متون مختلفی استفاده کنید، ولی آنچه انتخاب می نمایید، باید از نظر طرز بیان، لباس سخنرانی به تن داشته باشد. از اینرو، معمولا بیان محاوره ای و گفتاری بهتر از بیان کتابی و نوشتاری است.
121. عنوان سخنرانی دارای اهمیت است. آن را گویا، کوتاه، زیبا و روان انتخاب کنید.
122. برای سخنرانی، مطالب خود را تنظیم و دسته بندی کنید و بر اساس آن، سخن بگویید تا از این شاخه به آن شاخه نپرید و از آن شاخه نیز به شاخه دیگر نروید و تنظیم و دسته بندی مطالب باید به صورت تدریجی باشد، یعنی از مطالب آسان که فهم آنها محتاج به مطالب دیگر نیست، آغاز شود و کمک به مطالبی برسد که فهم آنها منوط به مطالب پیشین است.
123. دسته بندی مطالب باید به اندازه ای باشد که برای آسان گشتن و روشن شدن مطلب لازم و مفید است; زیرا اگر سخن خود را به بخشهای فراوان و قسمتهای غیر مفید تقسیم و دسته بندی کنید، نتیجه معکوس خواهید گرفت و شنوندگان تان نمی توانند همه آن قسمتها و بخشها را بخوبی فراگیرند و در ذهن خویش بسپارند و در دسته بندی و تنظیم هر مطلب باید قسمتها از یکدیگر متمایز باشند و امور مختلف باهم آمیخته نگردند و تقسیم آنچنان باشد که تمام مطلب را فراگیرد و آن را ناقص نگذارد.
124. بکوشید که از بیان سخنان کهنه و نخ نما و تکراری و کلیشه ای خودداری ورزیده، به جای آن، از سخنان جذاب و نو که کمتر شنیده شده اند، استفاده کنید تا شنوندگان شما اندک و خسته و گریزان نشوند.
125. از داشتن «تکیه کلام» در هنگام سخن گفتن بپرهیزید. تکرار کلمات و عبارت هایی مانند «در واقع»، «به اصطلاح»، «به حساب»، «به قول معروف»، «عرض کنم به حضور شما»، «در حقیقت»، «فی المثل» و جز آن موجب آزردگی ذهنی شنوندگان می شود.
126. باید آنچه از دیگران نقل می کنید، ماخذ و سندش را به خاطر بسپارید تا هنگام پرسش، از جواب آن عاجز نمانید. رعایت این امر برای مطالبی که جالب و نو هستند، ضروری تر است.
127. همان گونه که «ساده نگاری» غیر از «ساده انگاری» است، «ساده گویی» نیز غیر از «ساده اندیشی» است. از اینرو، بکوشید که اندیشه های والا، علمی و پیچیده را با زبانی «ساده» برای مردم بیان کنید تا سخنان تان قابل فهم برای آنان باشد؛ هر چند هنگام سخنرانی برای مخاطبان خاص، می توانید با زبان خاص سخن بگویید.
128. اگر می خواهید بدانید که آیا سخنان شما از طرح و انسجام و چارچوب کلی برخوردار است، ببینید آیا می توانید که رؤوس مطالب آن را در نظمی خاص روی کاغذ بیاورید.
شرایط سخنران
129. بکوشید که از انگیزه ها و خواسته های شنوندگان خود و اطلاع داشته باشید تا سخنان شما با این انگیزه ها و خواسته ها تناسب لازم را داشته باشند.
130. یکی از مواردی که توجه و علاقه شنوندگان را به خود جلب می کند، خوش تیپی و خوشرویی و خوشخویی سخنران است. از اینرو، با ظاهری آراسته، لباسی پاکیزه، بدنی معطر، چهره ای گشاده و لبانی متبسم به سوی کرسی سخن گام بردارید و با اخلاقی خوش سخن بگویید .
131. باید در سخن گفتن آنچنان ورزیده باشید که اگر به شما بگویند در ده دقیقه سخنرانی کنید، بتوانید; وچنانچه به شما بگویند در صد دقیقه سخنرانی نمایید، باز هم بتوانید .
132. اگر بیمار هستید و فی المثل سرما خورده اید، یا سخنرانی نکنید، و یا به شنوندگان خود و در آغازسخنرانی تان مثلا چنین بگویید: «از اینکه سرما خورده ام و سینه ام گرفته است، از شما حضار گرامی عذر می خواهم. امیدوارم که به بزرگواری خودتان مرا عفو بفرمایید»، و سپس سخنرانی خود را آغاز تا نمایید تا بیماری تان سخنان شما را تحت الشعاع خود قرار ندهد.
133. چنانچه در سبک و شیوه سخنرانی از کسی تقلید می کنید و در آغاز راه سخنوری هستید، این کار مانعی ندارد؛ ولی بکوشید که به مرور زمان، آن را ترک نماید و خودتان دارای سبک و شیوه ای خاص شوید.
134. در کرسی سخن، بر اساس، حب و بعض شخصی، سخنان و افکار دیگران را رد نکنید.
135. بایسته است که ابعاد و جوانب مختلف سخنان خود را در نظر بگیرید و عکس العملهای گوناگون در مورد موضوع و محتوای سخن خود را بسنجند و در هر صورت، سخته و سنجیده سخن بگویید.
136. داشتن ترس و لرز، دلهره، ضربان شدید قلب و تکان خوردن دست و پا در آغاز سخنوری امری طبیعی است. از اینرو، یاس را به خود راه ندهید و سخنوری را آن قدر تجربه و تمرین کنید تا این ترس و دلهره شما کاملا از بین برود و یقین بدانید که از بین خواهد رفت.
137. بایسته است که برتری علمی و یا ویژگی دیگر خود را به رخ شنوندگان نکشید و خویشتن را برتر از آنان ندانید.
138. تفاوت نداشتن جمعیت زیاد یا کم شنوندگان برای سخنران از نشانه هایی اخلاص اوست.
139. توجه داشته باشید که دانش و اطلاعات شما باید بیش از مدت سخنرانی تان در هر جلسه باشد تا در پایان سخنرانی خود کم نیاورد و در دام دادن سخنان خویش و تکرار مطالب گرفتار نیایید.
140. برای سخن گفتن جرات و اعتماد به نفس و آمادگی کامل داشته باشید تا با اعتماد و آرامش کامل سخنرانی کنید. از اینرو، هیچ گاه از بالا بودن سطح علمی و اجتماعی شنوندگان و یا جمعیت فراوان آنان نهراسید.
141. باید قدرت تفهیم مطالب را در خود افزایش دهید و این امر، بویژه در مواردی که محتوای سخن شما علمی و پیچیده تر است، ضروری تر است.
142. دقت کنید که از موضوع سخنرانی خود خارج نشوید و به مسائل متفرقه نپردازید.
143. در سخنرانی به شخصیت شنوندگانتان احترام بگذارید و با سخنان و برخوردهای خود، آنان را کوچک نشمرید و تحقیر نکنید؛ زیرا شنوندگان از ارکان اصلی و اساسی در سخنوری هستند.
144. بکوشید که از مسائل انسان شناسی، جامعه شناسی و روان شناسی از جو فرهنگی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه آگاه باشید تا بتوانید متناسب با نیازهای جامعه سخن بگویید و توجه داشته باشید که برای «خود» سخنرانی نمی کنید، بلکه برای «مردم » و در فضای آنان سخن می گویید.
145. جز در موارد لزوم، در سخنرانی خود «وقفه » نداشته باشید؛ زیرا وقفه شما در شنوندگانتان نیز تاثیر می گذارد و آنان را در فراگیری مطالب و سپردن آن به ذهن خویش دچار وقفه می کند پس، بر سخنرانی خود کاملا" مسلط باشید.
146. بر خلاف حقیقت و عقیده خود سخنرانی نکنید و از موضوعات و مطالبی که خوتان نیز به درستی آنها اعتقاد ندارید و یا برای خودتان نیز مورد تردید است، سخنی نگویید.
148. یکی از ویژگیهای سخنور آن است که «قیافه شناس» باشد تا براساس آن، از روشها و راه حلهای مناسب استفاده کند.
149. سخنور نه تنها باید «عالم» باشد، بلکه باید «عاقل» نیز باشد. بدین روی باید بداند که «چه بگوید»، «کی بگوید»، کجا بگوید»، «برای چه بگوید»، برای که بگوید» و «چقدر بگوید».
150. در صورتی که هنگام سخنرانی یا پس و پیش از آن، پرسشی از شما کردند که پاسخ آن را نمی دانستید، با شهامت بگویید: «نمی دانم » و جدا از ماستمالی کردن پاسخ خودداری بورزید؛ زیرا «پاسخ ندادن صواب» از «پاسخ دادن ناصواب» بهتر است و نه تنها از قدر شخصیت شما نمی کاهد، بلکه بر قدر شخصیت شما نیز می افزاید.
151. اگر می خواهید در سخنرانی خود، از کسی تمجید و تعریف کنید، باید این کار را به اندازه و بجا انجام دهید.
152. اگر «با پول» سخنرانی می کنید، «برای پول» سخنرانی نکنید؛ هر چند تشخیص این دو و رعایت آن ممکن است که دشوار باشد:
زیان می کند مرد تفسیر دان که علم و ادب می فروشد به نان
کجا عقل یا شرع فتوا دهد که اهل خرد، دین به دنیا دهد
153. بسیار دقت کنید که از آنچه می خواهید بگویید بد دفاع نکنید؛ زیرا بد دفاع کردن از چیزی، کمتر از تخطئه کردن و کوبیدن و انکار آن چیز نیست. یکی از این موارد، مطالب خود به خواب و رؤیاها نقل شده از هر کس و ناکسی است.
154. در صورتی که پیش از سخنرانی، گرفتاریهای شخصی و یا برخوردهای خانوادگی و اجتماعی داشته اید، نباید در هنگام سخنرانی، آثار ناراحتی و عصبانیت در چهره تان دیده شود.
155. یکی از ویژگیهای سخنور، برخورداری از روحیه «تحقیق» است. نداشتن این روحیه، در شماری از سخنوران، باعث شده است تا برخی بر این پندار باشند که سخنوران، انسانهایی کم سواد و کم مایه و سطحی نگرند. از اینرو، شما نباید هر سخنی را که از چایی شنیدید و یا در جایی دیدید، فورا آن را بپذیریذ و برای مردم نقل کنید.
156. بکوشید که از آداب، رسوم، عرفیات، عادات و سنن شنوندگان خود با اطلاع شوید و در سخنرانیهایتان به آنها توجه کنید.
157. چنانچه مطالبی- هر چند آموزنده و مهم باشند- با موضوع و محتوای سخنرانی تان ارتباطی ندارند، نباید آنها را به کار برید.
158. همراه خود «ساعت» داشته باشید و هنگامی که احساس می نمایید به پایان سخنرانی تان نزدیک شده اید، یکی- دوبار و نه بیشتر، به آن نگاه کنید تا سخنرانی خود را در زمان تعیین شده خاتمه دهید؛ اگرچه سخنوران زبردست بدون نگاه کردن به ساعت نیز می دانند که چه هنگام به پایان سخنرانی شان نزدیک شده اند.
159. اگر در جایی به مدت چند روز سخنرانی می کنید، خوب است پس از گذشت سه- چهار روز از برگزاری سخنرانی تان و یا حتی در همان روز آغاز آن، از مخاطبان خود بخواهید که چنانچه انتقاد و یا پیشنهادی نسبت به خود شما یا سخنانتان و یا روش سخنرانی تان دارند، آن را به شما گوشزد نمایند.
160. تعداد پذیرش سخنرانی در هر روز یا هفته و یا ماه باید متناسب با شرایط شما، مانند شرایط جسمانی، مطالعاتی و اجتماعی تان باشد، اگر شرایط جسمانی تان به شما اجازه نمی دهد که در هر روز سه سخنرانی انجام بدهید، نباید به آن تن دهید تا به سردرد و ناراحتی اعصاب و بیماری قلب و حنجره و گرفتگی صدا و مانند آن دچار نشوید. یا چنانچه شرایط مطالعاتی و مسؤولیتهای اجرایی و گرفتاریهای اجتماعی تان برای انجام دادن پنج سخنرانی در هفته پاسخگو نیست، نباید آن را بپذیریذ تا به سخنرانیهای بی محتوا و سر دادن شعارهای فراوان و تکرار کردن مطالب کهنه و نخ نما وسرهم بافی آنها گرفتار نیایید و تا آنجا که امکان دارد از سخنرانی اجباری و تحمیلی خودداری کنید.
161. در صورتی که قرار است اطلاعیه ای در مورد سخنرانی شما چاپ شود، از دست اندرکاران آن بخواهید که موضوع سخنرانی را نیز در اطلاعیه ذکر کنند و سعی نمایید که آن را پیش از چاپ ببینید؛ زیرا گاه نکاتی در اطلاعیه فراموش می گردد و یا به صورت اضافه یا اشتباه آورده می شود.
162. در سخنرانی فقط به «توصیف» وقایع و حوادث نپردازید، بلکه به «تحلیل» آنها نیز بپردازید.
163. یکی از شرایط اساسی در سخنوری اثبات مدعا و حل اشکالات و رد اعتراضات و دفع شبهات و پاسخ یه سؤالات در زمینه آن موضوع و مدعاست؛ زیرا دنیای امروز- بویژه دنیای جوانان- دنیای «اشکال» و «اعتراض» و «شبهه» و «سؤال» است. از اینرو، پیش از سخنرانی درباره هر موضوعی بکوشید که اشکالات و شبهات و سؤالات در زمینه آن موضوع را نیز بیابید و در سخنرانی تان به آنها پاسخ دهید؛ آن گاه خواهید دید سخنرانی تان چقدر جذاب و مستدل و قابل قبول می شود.
182. در صورت امکان، روی میز خطابه، یا کنار شما چیزهایی نباشد که تمرکز حواس شنوندگان را از بین ببرد، یا کس دیگری غیر از شما نباید در معرض دید شنوندگان قرار گیرد که توجه آنان را به خود جلب کند و گاهی خود شما ممکن است که موجب حواس پرتی شنوندگانتان شوید.
183. هنگام سخنرانی، آثار خستگی و پریشانی را از چهره خود بزدایید و به جای آن نشانه های خرسندی، سلامت، علاقه و ایمان را در چهره خویش هویدا سازید تا کلامتان نافذتر باشد و سعی کنید که از لحاظ نگاه، خنده، گریه، نشستن، ایستادن، لحن و آهنگ و وضع ظاهر؛ زنندگی و یا نارسایی نداشته باشید.
184. سعی کنید که تن صدای شما یکنواخت نباشد، بلکه به تناسب کلمات، جملات، موضوع و محتوای سخن خود، آن را تغییر و به آن زیر و بم دهید تا تنوع صدای شما و آهنگ متنوع سخنرانی تان به گوش شنوندگان، خوشایندتر آید و راه مؤثری برای نفوذ در دل هایشان باشد و به طور کلی باید از نظر تندگویی و کندگویی در سخنرانی، رعایت اعتدال و شمرده گویی را بکنید، مگر در مواردی که ضرورت ایجاب نماید. پس باید نه به مدت چند ثانیه مکث کنید و نه به سبب شتاب، کلمات و جملات را ناقص تلفظ نمایید و نه فوری به کلمات و جملات بعدی بپردازید.
185. در سخنرانی، از پرگویی و درازگویی خودداری کنید که از آفات مهم و بسیار زشت سخنرانی های ماست و فکر می کنیم که هرچه را می دانیم و شنوندگان نمی دانند، باید همه را برای آنان بازگو کنیم.
186. یکی از آفات سخنوری، دادن وعده های غیر عملی است.
187. یکی از آفات سخنوری این است که شما فرض کنید آنچه برای خودتان روشن و شفاف است، برای شنوندگان نیز روشن و شفاف است؛ مثلا آیه یا حدیث و یا عبارتی انگلیسی را بدون آن که ترجمه و معنا کنید، برای عموم مردم می خوانید و فرض می نمایید که شنوندگان نیز ترجمه و معنای آن را می دانند، یا شعر مشکل و پیچیده ای را می خوانید و به توضیح و تبیین آن نمی پردازید.
آداب سخنرانی
191. چنانچه از کنار شنوندگان عبور می کنید، هنگام رفتن، به آنان سلام نمایید و هنگام برگشتن، با آنان خداحافظی کنید. این دو کار را در آغاز و پایان سخنرانی نیز می توانید انجام دهید.
192. شنوندگان، پیش از آغاز سخنرانی، سخنران را از روی وضع ظاهری و حالاتش نیز داوری می کنند. خوشرویی، ادب ظاهر، نوع نگاه، چگونگی لباس و شیوه نشستن و ایستادن، همگی نخستین قضاوت ها را موجب می شوند. پس باید کاری کنید که نخستین قضاوت ها درباره شما نیکو باشند.
193. هنگام سخنرانی می توانید یک لیوان آب را کنار خود بگذارید تا در صورت تشنه شدن و یا خشک شدن دهان و حنجره تان از آن بنوشید؛ هرچند اگر از انجام دادن این کار- مگر در موارد لزوم- چشم بپوشید، بهتر است.
194. در صورت پراکنده نشستن مخاطبانتان، از آنان بخواهید که جلوتر بیایند و کنار یکدیگر بنشینند تا هم شما بر مجلس سخنرانی خود مسلط تر باشید و هم آنان از تمرکز حواس بیشتری برخوردار باشند.
195. در هنگام سخنرانی و نیز در حضور دیگران، انگشت خود را توی گوش یا بینی تان نکنید و اگر خمیازه می کشید، دست خود را جلوی دهانتان بگیرید. این امور- هرچند کوچک به نظر می آید- از کارهای زشتی است که برخی از سخنوران یا به آنها توجه نمی نمایند و یا به آنها کم توجه اند و در نتیجه، به دست خود تصویری نازیبا از خود در ذهن مخاطبانشان ترسیم می کنند و چنانچه سیگاری هستید، شایسته یا بایسته است که باطن خود را آلوده دود نکنید و حداقل در حضور شنوندگانتان و مثلا پیش یا پس از سخنرانی، سیگار نکشید زیرا از نظر تاثیر سخن بر آنان، آثار مطبوعی در پی نخواهد داشت و آثار مطلوبی بر جای نخواهد گذاشت.
196. اگر گفتگوی دو یا چند شخص یا شخصیت را در سخنرانی خود نقل می نمایید، توجه داشته باشید که از الفاظ احترام آمیز و متناسب با شان و مقام آنان استفاده کنید.
197. دقت کنید که در هنگام سخنرانی، دست در جیب خود نداشته باشید؛ زیرا گاه بر غرور و تکبرتان حمل می شود، هرچند شما قصد آن را نداشته اید و جز در موارد ضروری، از کوبیدن دست بر میز خطابه خودداری کنید؛ زیرا ممکن است این کار برای برخی از شنوندگان شما آزار دهنده و گریزاننده باشد.
199. چنانچه حرکات سر و دست و بدن شما به تفهیم مطالب تان کمک می کنند و به طور ساده و طبیعی و هماهنگ اجرا می شوند و از حرکات اضافی و تصنعی به دورند، انجام دادن آنها در سخنرانی و برای سخنرانی سودمند و لازم است. در غیر این صورت، لازم است که از انجام دادن چنین حرکاتی خودداری ورزید و شما، از نظر حرکات سر و دست و بدن و حالت چهره و چگونگی صدا، باید بگونه ای سخن بگویید که با موضوع و محتوای سخنانتان همساز و هماهنگ باشد.
200. از برگزارکنندگان و بانیان مجلس سخنرانی تان به گونه ای درخور- نه با اغراق و مبالغه- تشکر و قدردانی کنید.
